مطابق عرف اموالی که بر طبق رسوم قدیم زوجه به خانه شوهر می‌آورد، تحت عنوان جهیزیه شناخته می‌شود. در صورت حصول اختلاف بین زوجین اصولاً جهیریه متعلق به زوجه است در واقع در بردن این گونه اموال به خانه شوهر عرف به این شرط مستتر است که تا وقتی زن و شوهر با هم زندگی می کنند.جهیزیه در محل زندگی مشترک باقی می ماند و اگر به هر دلیلی (افتراق یا وقوع طلاق) زوجین باهم زندگی نکند زن حق خواهد داشت جهیزیه خود رامستردد کند.در خصوص دعوای استرداد جهیزیه و پیشگیری از اختلاف در میزان جهیزیه، زوجه می‌تواند جزییات اموال مربوط به جهیزیه خود را در سیاهه‌ای یادداشت کند.به این نوشته اصطلاحاً سیاهه جهیزیه گفته می‌شود.استرداد جهیزیه نیازمند مدارک مخصوص خود بوده و شرایط و مراحلی دارد که در ادامه ضمن بررسی یک پرونده عملی به آن پرداخته می شود.
- سیاهه جهیزیه تهیه شده توسط زوجه باید به امضای زوج برسد. امضای زوج به سیاهه جهیزیه اعتبار می‌دهد، اما در صورتی که اثر انگشت شوهر نیز در ذیل سیاهه اموال زن درج شود، این موضوع اعتبار این سند عادی را بیشتر خواهد کرد. در سیاهه اموال زوجه ذکر می‌شود که به عنوان مثال یخچال، ماشین لباسشویی، اجاق گاز و نظایر آن به عنوان جهیزیه تهیه شده است.
- لازم به ذکر است تا زمانی که شوهر این سیاهه اموال را امضا نکرده باشد و در ضمن دو نفر هم به عنوان شاهد زیر آن سیاهه اموال را امضا نکرده باشند، چنین سیاهه جهیزیه‌ای اعتبار نخواهد داشت و در دعوای استرداد جهیزیه معتبر نخواهد بود.بهتر است تا شهود امضاکننده ذیل اموال مربوط به جهیزیه، مذکر باشند و ترجیحاً از خویشانوندان زن نیز نباشند. گفتنی است پس از آنکه شوهر و آن دو شاهد زیر سیاهه جهیزیه را امضا کردند، این سیاهه حالت سند عادی را پیدا می‌کند که در زمان بروز اختلاف می‌تواند برای اثبات ادعای زن به کمک او بیاید.
- در حالت دیگر در صورتی که وجهی به شکل مستقیم بابت جهیزیه زن پرداخت شود و به عنوان مثال با این وجه پرداختی وسایل خانه مشترک خریداری شود، باید یک فاکتور معتبر برای هر یک از اموال خریداری‌شده به نام زوجه تهیه شود. در زمان بروز اختلاف، زوجه باید ثابت کند، وسایلی که او خریده بود و به عنوان جهیزیه با خود به خانه بخت آورده، در اختیار وی بوده است. در این موارد ممکن است زوجه مالی را خریداری کند، اما هیچ وقت آن را به خانه مشترک نبرد، مهم این است که این اموال در قالب جهیزیه به شوهر داده شود یا لااقل در دسترس و اختیار او باشد.
- همان‌طور که گفته شد، سیاهه اموال یک نوع سند عادی به حساب می‌آید اما در صورتی که سیاهه اموال مربوط به جهیزیه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این نوشته حکم سند رسمی را پیدا خواهد کرد. همچنین می‌توان امضای زوجه را در دفترخانه اسناد رسمی گواهی کرد تا در صورت ادعای انکار، جعل و تردید توسط شوهر یا دیگران، گواهی مذکور اعتبار داشته باشد.
- هر چند این توصیه‌ها مطرح می‌شود، در جامعه چنین رویه‌ای مرسوم نیست که زوج در دفترخانه اسناد رسمی حاضر شوند و از او گواهی امضا بگیرند بلکه به طور معمول خانواده زن فهرستی از اموال مربوط به جهیزیه را یادداشت می‌کند و از زوج می‌خواهد ذیل آن سند عادی را امضا کند تا نشان‌دهنده این باشد که وسایل یادشده به عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است. همچنین در این سیاهه اموال مشخصات جهیزیه توصیف می‌شود که به عنوان مثال دارای چه مارکی است.
تحلیل پرونده استرداد جهیزیه
قبل از بررسی دعوای کنونی باید به مفهوم یک اصطلاح اشاره کرد تا خوانندگان بهتر بتوانند از محتویات و روند پرونده حاضر آگاهی پیدا کنند.
سیاهه جهیزیه عبارت است از فهرست اموال زوجه که به عنوان جهیزیه به خانه مشترک آورده می‌شود و زوج و دو شاهد یا بیشتر ذیل آن را امضا می‌کند. سیاهه جهیزیه اعتبار سند عادی را دارد.
از لحاظ حقوقی اموال مربوط به جهیزیه به طور امانت در دست شوهر باقی می‌ماند و احکام عقد عاریه بر آن حاکم است. به این ترتیب تنها در صورتی که شوهر نسبت به آن اموال تقصیر و تفریط کند، ضامن عین یا مثل یا قیمت آنهاست. نکته دیگر تعیین و تکلیف نسبت به اموالی از جهیزیه است که پس از مدت نسبتا کوتاهی از بین می‌روند. در مورد چنین اموالی به نظر امر مطالبه آنها توسط زوجه مشکل باشد.
در این حالت لزوماً باید تقصیر شوهر را در تلف شدن آن اموال به اثبات رساند که در صورت اثبات چنین امری دادگاه حکم به رد مثل یا قیمت آن اموال را خواهد داد. در مورد عیب و نقص حاصل از استهلاک اموال ناشی از مرور زمان اصولاً نمی‌توان مرد را مسئول کسر قیمت آن اموال دانست، مگر در صورتی که مرد به طور اختصاصی از آن اموال استفاده کرده باشد. دیوان عالی کشور در رای شماره سال ۱۳۶۶ خود اعلام کرده است: «داشتن قبض رسید جهیزیه از زوج به تنهایی کافی برای حق مطالبه نیست، بلکه باید زوجه ثابت کند که جهیزیه باقی در منزل زوج است و اثر قبض و رسید فقط همین است که با بقای عین جهیزیه، زوج نمی‌تواند بدون وجود ناقل جدیدی نسبت به آن دعوی مالکیت کند.» گفته شد احکام عقد عاریه در این مورد جاری است؛ عاریه یعنی استفاده مجانی. بنابراین شوهر می‌تواند به طور مجانی از اموال مربوط به جهیزیه استفاده کند.
دادخواست استرداد جهیزیه
خواهان: خانم……………فرزند ………. به کدملی ………… به نشانی: تهران- خیابان دماوند ……… .
خوانده: آقای …….. فرزند … به کدملی… به نشانی ک تهران.امیرآباد ……….. .
وکیل: مسعود محمدی وکیل پایه یک دادگستری
خواسته:
۱- الزام خوانده به استرداد جهیزیه مقوم به …
۲- صدور قرار تامین خواسته ۳
–پرداخت کلیه خسارات ناشی از دادرسی
دلایل و منضمات:
۱- تصویر مصدق عقدنامه شماره …
۲- لیست جهیزیه
۳- شهادت شهود
۴- وکالتنامه
شرح دادخواست استرداد جهیزیه
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی
باسلام
اینجانب به وکالت از موکل خانم ……………….مطالب ذیل را درجهت تشریح دادخواست تقدیمی به استحضار می رساند:
موکل ………. در مورخ۱۳۹۳/۰۸/۱۲ بموجب سند ازدواج شماره ………… تنظیمی در دفتررسمی ازدواج شماره ……………. با آقای …………… ازدواج نموده است.زوجین به دلیل اختلافات پیش آمده جدا از یکدیگر زندگی می کنند ولی جهیزیه و اثاثیه شخصی موکل طبق عرف به منزل مشترک منتقل شده است و اینک نیز در محل سکوت زوج قرار دارد و نظر به اینکه جهیزیه به شرح لیست ضمیمه متعلق به موکل می باشد لذا مستندا به ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی الزام و محکومیت زوج به استرداد جهیزیه مطابق لیست پیوست با احتساب خسارات قانونی مورد استدعاست.
رای دادگاه استرداد جهیزیه
در خصوص دادخواست خانم م.ن فرزند م.ب به طرفیت آقای ر.ع به خواسته صدور حکم بر الزام خوانده به استرداد جهیزیه به شرح لیست پیوستی با توجه به متن دادخواست تقدیمی و ضمایم و ملاحظه سند نکاحیه شماره ترتیب ۱۴۳۲۳ دفتر ازدواج شماره… حوزه شهرری، دادگاه با توجه به محتویات پرونده و استماع اظهارات طرفین، رابطه زوجیت مابین طرفین محرز و مسلم است و ملاحظه صورت جهیزیه پیوستی و با توجه به سایر قرائن و شواهد موجود درپرونده و اثبات ید خوانده به عنوان عاریه بر اموال جهیزیه محرز است و با درخواست خواهان،خوانده باید انرا مسترد نماید،خوانده دلیلی بر استرداد یا بخشش یا برائت ذمه خویش ارائه ننموده است لذا با استصحاب و منع سابق (اشتغال ذمه خوانده)و عدم استرداد جهیزیه محرز است از انجا که جهیزیه برده شده به منزل خوانده به عنوان عاریه بوده و خوانده صرفا تاخیر در تصرف داشته و با عدول از اجازه تصرف و درخواست صاحب آن،مستعیر باید آنرا مسترد نماید.خواسته خواهان ثابت تشخیص و با استناد به مواد ۶۳۵ و۶۳۷ و ۶۴۰ و ۶۴۱ قانون مدنی و ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی حکم به محکومیت خوانده به استرداد جهیزیه به شرح صورت جهیزیه به انضمام خسارات دادرسی صادر و اعلام می نماید . رای صادره حضوری و ظرف مدت بیست روز ظس از ابلاغ قابل تجدیدنظر خواهی در محاکم محترم تجدیدنظر استان تهران می باشد. در خصوص دعوی خواهان به خواسته استرداد جهیزیه طبق لیست سیاهه مقوم به سه میلیون وصد هزار تومان با توجه به اینکه سیاهه به امضاءزوج رسیده است ودلالت بروجود جهیزیه به صورت امانی در ید زوج دارد وبا توجه به اینکه خوانده علی رغم استحضار از وقت رسیدگی در جلسه حاضر نشده ودفاعی ننموده لذا شورا دعوای خواهان را محمول بر صحت تلقی وحکم به محکومیت خوانده به استرداد جهیزیه طبق لیست سیاهه در حق خواهان صادر می نماید. ضمن آنکه در مورد قسمتی از خواسته خواهان مبنی بر مطالبه طلاجات به علت اینکه طلا جزءجهیزیه نمی باشد، حکم به رد دعوی خواهان صادر می گردد. رأی در مورد خوانده غیابی ودرمورد خواهان از جهت رد دعوی حضوری محسوب می شود.